دکتر سمیرا سلیمان‌زاده 

عضو هیئت علمی دانشکده تجارت و بازرگانی دانشکدگان مدیریت 

تنظیم‌گری تجاری (Business Regulation) به مجموعه‌ای از سیاست‌ها، قوانین، مقررات و نهادهای نظارتی اطلاق می‌شود که با هدف هدایت، نظارت و کنترل فعالیت‌های اقتصادی و تجاری در یک جامعه طراحی و اجرا می‌شوند. هدف اصلی از تنظیم‌گری، ایجاد تعادل میان منافع عمومی و فعالیت‌های بازار آزاد است؛ به گونه‌ای که هم رقابت سالم حفظ شود و هم حقوق مصرف‌کنندگان، کارگران، محیط زیست و سایر ذی‌نفعان رعایت گردد.

مهم‌ترین مباحثی که ذیل تنظیم‌گری تجاری مطرح می‌شوند، عبارت‌اند از:

• رقابت و رویه‌های ضد انحصار: جلوگیری از رفتارهای ضدرقابتی مانند تشکیل اتحادهای تجاری غالب، انحصارطلبی و سوءاستفاده از موقعیت مسلط در بازار.
• حمایت از مصرف‌کننده: اطمینان از شفافیت در تبلیغات، کیفیت کالا و خدمات، سلامت محصولات و حقوق مشتریان.
• نظارت بر بازارهای مالی:تنظیم فعالیت‌های بانک‌ها، بیمه‌ها، بورس و سایر نهادهای مالی به‌منظور حفظ ثبات اقتصادی.
• مقررات زیست‌محیطی:محدود کردن آثار منفی فعالیت‌های تجاری بر محیط زیست مانند آلودگی هوا، آب و خاک.
• استانداردهای کار و حقوق کارگران: وضع قوانینی برای ساعات کار، امنیت شغلی، بهداشت محیط کار و حقوق صنفی.
• تجارت بین‌الملل: وضع تعرفه‌ها، استانداردهای واردات و صادرات، و تنظیم روابط تجاری با سایر کشورها.
• شفافیت و مقابله با فساد:الزام شرکت‌ها به ارائه اطلاعات مالی شفاف و جلوگیری از تقلب و فساد در فرآیندهای تجاری.

کاربرد تنظیم‌گری تجاری چیست؟

تنظیم‌گری نقش مهمی در شکل‌گیری یک اقتصاد پایدار، رقابتی و عادلانه دارد. بدون وجود یک نظام نظارتی کارآمد، ممکن است بازارها به سمت انحصار، تبعیض، فساد و آسیب‌های اجتماعی و زیست‌محیطی حرکت کنند. در نتیجه، تنظیم‌گری نه تنها به محافظت از منافع عمومی می‌پردازد، بلکه اعتماد عمومی به نظام اقتصادی را نیز افزایش می‌دهد.

تنظیم‌گری تجاری نه‌تنها ابزار دولت‌ها برای کنترل و نظارت بر فعالیت‌های اقتصادی است، بلکه ابزاری برای پیش‌بینی، پیشگیری و مقابله با بحران‌های اقتصادی نیز محسوب می‌شود. به‌ویژه در شرایطی مانند رکود اقتصادی، تورم یا بحران‌های مالی، نقش نهادهای تنظیم‌گر پررنگ‌تر می‌شود؛ چراکه آن‌ها می‌توانند از طریق مداخله‌های هوشمندانه، ثبات بازار را حفظ کرده و از سقوط یا بی‌اعتمادی گسترده جلوگیری کنند.

علاوه بر این، تنظیم‌گری تجاری می‌تواند نقش موثری در توسعه پایدار ایفا کند. با وضع مقررات مناسب برای حفظ منابع طبیعی، کاهش آلایندگی‌ها، و تشویق به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌توان مسیر فعالیت‌های تجاری را به‌سمت توسعه‌ای پایدارتر هدایت کرد. این موضوع در دنیای امروز که تغییرات اقلیمی به یک بحران جهانی تبدیل شده، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

نکته‌ی دیگر، اهمیت انعطاف‌پذیری در تنظیم‌گری است. قوانین و مقررات باید متناسب با شرایط اقتصادی، فناوری‌های نوین و تحولات بازار به‌روزرسانی شوند. اگر تنظیم‌گری بیش از حد سخت‌گیرانه یا قدیمی باشد، ممکن است مانع نوآوری، سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی شود. از سوی دیگر، ضعف در تنظیم‌گری نیز می‌تواند زمینه‌ساز سوءاستفاده‌های گسترده و بی‌ثباتی اقتصادی گردد.

در نتیجه، تنظیم‌گری موفق باید هم‌زمان کارآمد، متعادل، به‌روز و مبتنی بر شواهد علمی باشد.