دکتر اکبر محمدی 

عضو هیئت علمی دانشکده تجارت و بازرگانی دانشکدگان مدیریت 

 صنایع دریایی در ایران با دارا بودن ۴۶۹۵ کیلومتر خط ساحلی اصلی و ۱۰۹۵ کیلومتر خط ساحلی جزایر و رودها، به عنوان یکی از ارکان استراتژیک اقتصاد ملی شناخته می‌شوند. بر اساس مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، این صنایع متشکل از شش حوزه کلیدی شامل صنایع فراساحل (با تمرکز بر ۸۵٪ فعالیت‌های مرتبط با کشتی‌سازی)، زیرساخت‌های کشتیرانی، بنادر و ترمینال‌های بندری، شیلات، گردشگری دریایی و انرژی‌های نو، بیش از ۳۰٪ از تجارت بین‌المللی کشور را از طریق هفت استان ساحلی جنوبی (خوزستان، بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان) و سه استان شمالی (گیلان، مازندران، گلستان) تسهیل می‌کنند. 

 اگرچه نوآوری در این حوزه با نرخ رشد سالانه کمتر از ۲/۵٪، پدیده‌ای کُند تلقی می‌شود، اما تجارب موفقیتی در بخش های مختلف آن از جمله طراحی و ساخت کشتی‌ها و توسعه سکوهای نیمه شناور حفاری در آب‌های عمیق خلیج فارس (با عمق بیش از ۱۰۰ متر)، حاکی از اثربخشی مکانیزم‌های شبکه سازی در همکاری میان ۱۵ پژوهشگاه دریایی، ۲۳ شرکت فناور خصوصی و نهادهای بین‌المللی بوده است. 

ظرفیت‌های فوق‌العاده صنایع دریایی ایران، از جمله منابع غنی نفت و گاز در حوزه فراساحل، زیرساخت‌های گسترده بنادر و ترمینال‌های بندری، و موقعیت ژئوپلیتیک منحصر به فرد در کریدورهای تجاری بین‌المللی، ایجاب می‌کند که توسعه تجارت دریا محور با تکیه بر توانمندی های فناورانه به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی سیاست‌ها و راهبردهای کلان کشور قرار گیرد. 

با توجه به این پتانسیل‌ها، توسعه روابط بین‌المللی، به ویژه در حوزه تجارت فناورانه، می‌تواند به عنوان یک راهبرد کلیدی برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها عمل کند. این رویکرد نه تنها باعث افزایش جذابیت‌های سرمایه‌گذاری برای کشورهای دیگر می‌شود، بلکه با انتقال فناوری‌های نوین، زمینه را برای رشد پایدار صنایع دریایی فراهم می‌آورد. ثبات اقتصادی در کشور، رعایت الزامات و قوانین بین‌المللی و کاهش حداکثری تنش‌ها و تکانه‌های بیرونی در کشور می‌تواند مهم‌ترین محرک‌های رشد تجارت فناورانه با تکیه بر ظرفیت‌های دریامحور در کشور باشد. 

همچنین توسعه نوآوری و فناوری در روش‌های توسعه همکاری‌های تجاری می‌تواند درهای جدیدی به روی تجارت و بازرگانی کشور باز کند. برای مثال، استفاده از فناوری‌های دیجیتال در مدیریت بنادر، توسعه زیرساخت‌های لجستیک پیشرفته و ایجاد شبکه‌های حمل‌ونقل دریایی کارآمد، می‌تواند ایران را به یک قطب تجاری و ترانزیتی در منطقه تبدیل کند. وجود نخبگان و سرمایه انسانی متعهد و متخصص در کشور می تواند مزیت رقابتی کشور در مقایسه با رقبای خود در منطقه برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های ژئوپلیتیک دریامحور در مسیر توسعه باشد. 

ایران با عضویت در سازمان‌های بین‌المللی نظیر بریکس (BRICS) و سازمان همکاری شانگهای (SCO)، فرصت بی‌بدیلی برای تقویت همکاری‌های فناورانه در حوزه صنایع دریایی دارد. این پلتفرم‌ها می‌توانند بستری برای جذب سرمایه‌گذاری‌های مشترک، انتقال فناوری‌های پیشرفته و مشارکت در پروژه‌های زیرساختی مانند توسعه بنادر هوشمند یا انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی فراهم کنند. افزون بر این، حضور بیش از ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان داخلی، امکان توسعه راهکارهای نوینی برای توسعه تجارت دریامحور مبتنی بر توانمندی های فناورانه را فراهم می‌کند. 

همچنین، شبکه گسترده ایرانیان متخصص مقیم خارج می‌تواند به‌عنوان پلی برای جذب دانش روز و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند برای دستیابی به این اهداف عمل کند. علاوه بر ظرفیت‌های داخلی و همکاری‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند از تجربیات موفق خود در حوزه‌هایی مانند طراحی و ساخت شناورهای پیشرفته و سکوهای دریایی بهره‌برداری کند. این تجربیات، همراه با حضور فعال در سازمان‌هایی مانند بریکس و شانگهای، می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پروژه‌های مشترک با کشورهای پیشرفته در حوزه فناوری‌های دریایی شود. با تقویت این همکاری‌ها و کاهش تنش‌های بیرونی، ایران می‌تواند به یک قطب تجاری و فناورانه در منطقه تبدیل شود و از موقعیت ژئوپلیتیک خود برای توسعه پایدار استفاده کند.