دکتر داتیس خواجه ئیان 

رئیس دانشکده تجارت و بازرگانی دانشکدگان مدیریت 

زمانی که به سمت ریاست دانشکده تجارت و بازرگانی منصوب شدم یکی از سئوالهایی که چند نفر از همکاران از من پرسیدند این بود که تو با دکترای مدیریت رسانه چه ارتباطی با دانشکده تجارت و بازرگانی داری؟ پاسخ فی البداهه من این بود: فارغ از کارشناسی مدیریت بازرگانی و کارشناسی ارشد کارآفرینی و کسب و کار من، هر دوی اینها یعنی مدیریت رسانه و تجارت و بازرگانی در زمینه توزیع هستند! 

در حالیکه مدیریت رسانه سه پایه دارد که شامل محتوا، توزیع، و دستگاه دسترسی رسانه است، ما در مدیریت رسانه دانشگاه تهران از روز اول حوزه ماموریت خود را توزیع انتخاب کردیم، یعنی پلتفرم‌های اجتماعی و تبلیغات. دانشگاه علامه طباطبایی در ژورنالیسم و محتوا، دانشگاه صدا و سیما در فناوری و دستگاه، و دانشگاه سوره در فرهنگ و ارتباطات حوزه ماموریت خود را انتخاب کرده‌اند. ما در دانشگاه تهران روی پلتفرم‌ها و بسترهای توزیع و تحلیل داده‌های حاصله متمرکز شده‌ایم و در این زمینه هم پیشتازیم. شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک و ایکس و اینستاگرام و پینترست و لینکدین و ... محتوا تولید نمی‌کنند بلکه فقط دسترسی به محتوا را فراهم می‌کنند. اینها همه بسترهای توزیع هستند. بسیاری از کسانی که در صنعت رسانه امروز موفقتریننند در بخش توزیع کار می‌کنند و نه محتوا. حتی من بارها در کلاس‌هایم به شعرای فارسی اشاره می‌کنند که قوت آنها در توزیع شعرشان سبب شد شاعرانی چنین مشهور شوند در حالیکه شاعران بسیار خوب دیگری هم بوده‌اند که چون توان توزیع نداشته‌اند کسی آنها را نشناخت و شعرشان نشان «لاادری» یعنی ناشناس و نمی‌دانم خورد و محو شدند. 

به همین ترتیب تجارت و بازرگانی به انتقال کالا و خدمات و حتی گاه افراد را از جایی به جای دیگر می‌پردازد. تاجران و بازرگانان، صنعتگر نیستند. تولید نمی‌کنند، اما بدون آنها جریان انتقال کالا و خدمات از کار می‌افتد و تجارت جهانی که پشتیبان تولید است متوقف می‌شود. توزیع به وسایل نقلیه و باربری همچون کشتی، قطار، هواپیما، کامیون، و نیز بندر و فرودگاه و راه‌آهن و جاده و نیز فناوری‌های باربری و بازرسی و رهگیری احتیاج دارد. فناوری‌های نوینی همچون بلاکچین در رهگیری و شناسایی مسیری که کالا و خدمات انتقال می‌یابند بسیار مفید و کلیدی هستند. تحلیل داده‌های مربوط به انتقال کالا و خدمات و چگونگی مصرف آنها از مهمترین ابزارهایی است که می‌تواند تجارت هوشمند را ممکن کند. 

در کشورهایی همچون کشور ما ناکارآمدی نظام توزیع از جمله مشکلات دیرپایی است که هنوز اصلاح مناسبی برای آن صورت نگرفته است. در سالیان دور در صنایعی همچون کتاب تلاشهایی صورت گرفته (پکا: پخش کتاب ایران) تا توزیع را در کشور بسامان کند ولی موفق نشد. پایان نامه کارشناسی ارشد خود من نشان‌دهنده ضعف بسیار پایه‌ای در توزیع در صنعتی همچون اسباب بازی بود که سبب می‌شد بسیاری از کودکان این سرزمین از دسترسی به این ابزار پایه‌ای رشد و تربیت محروم بمانند. در میوه و صنایع غذایی نیز همواره اخبار نامساعدی از وضعیت توزیع و افزایش قیمت زیاد صرفا به دلیل ناکارآمدی شبکه پخش و توزیع می‌خوانیم. 

همه این موارد نشان دهنده اهمیت بنیادین تجارت و بازرگانی در دسترسی به کالا و خدمات است. در حالیکه صنعت و فناوری به تولید می‌پردازد، تجارت و بازرگانی روی توزیع و ایجاد دسترسی تمرکز دارد و در صورت ناکارآمدی آن دسترسی به محصولات صنعت و فناوری صورت نمی‌گیرد. می‌توان تدبیر دانشگاه تهران در ساختاربندی دانشکدگان مدیریت را ستود که یک دانشکده را مدیریت صنعتی و فناوری نامگذاری کرد که به تولید بپردازد، یکی دیگر را تجارت و بازرگانی تا روی توزیع تمرکز کند و دیگری را مدیریت کسب و کار تا به سطح بنگاه بپردازد و با این تفکیک سه گانه راه را بر مطالعه آکادمیک نواقص توسعه اقتصادی بازار کشور باز کرد. 

اگر حتی کمی پیش‌تر برویم، می‌توانیم نسبت به ساختار وزارت صنعت، معدن و تجارت که به دو بخش تولید (صنعت و معدن) و توزیع (تجارت) تقسیم می‌شود مباحثاتی داشته باشیم و این سئوال را مطرخ کنیم که آیا شایسته است که وزارت بازرگانی به عنوان متولی بازار در قالب یک وزارت مستقل احیا شود؟ (مجموعه گفتگوهای اکوایران در این رابطه را با دقت می‌توان شنید). به همین ترتیب حتی می‌توان درباره اینکه در وزارت راه و شهرسازی بخش «راه» به تجارت و توزیع مرتبط است نیز بحث کرد. 

امید است این مقاله کوتاه توانسته باشد بینشی مختصر درباره جایگاه توزیع در برابر تولید در اقتصاد بازار کشور ما در ذهن خوانندگان ایجاد کرده باشد. در مقاله‌های بعدی مفصلتر به ابعاد مطرح شده در این نوشته کوتاه خواهیم پرداخت.